Gwiezdne Wojny: science-fiction czy fantasy?

Wczorajsza rozmowa odnośnie przynależności gatunkowej "Star Wars" uświadomiła mi, jak różnie postrzegana jest fantastyka naukowa. Dla jednych - w tym dla mnie - science fiction to przede wszystkim konflikt na płaszczyźnie człowiek-technologia. Dla innych jest to po prostu określona estetyka. "Gwiezdne Wojny" w przeróżnych bazach i archiwach filmowych, począwszy od filmwebu kończąc na imdb, umieszczane są w kategorii sci-fi, czasami wspólnie z podgatunkiem przygodowym. Osobiście uważam to za błąd i poniżej postaram się wyjaśnić dlaczego. Za przykład na kontrze będę używał jednego z moich ulubionych filmów sci-fi - "Łowcy Androidów". Krótko, bo konkretnie.

Przede wszystkim w "Star Wars" technologia nie ma absolutnie żadnego znaczenia. "Ale jak to, a Gwiazda Śmierci?". Na poziomie samej historii można by ją zastąpić czymkolwiek innym spełniającym podobną funkcję. Przenieśmy zatem akcję "Gwiezdnych Wojen" do fantastycznego świata z pogranicza "Władcy Pierścieni". Bez żadnego uszczerbku na wydźwięku całej opowieści możemy wyrzucić miecze świetlne i zastąpić je zwykłymi mieczami, zamiast Jedi możemy podstawić jakąś doborową jednostkę wojskową, zamiast planet mogą być wyspy, a zamiast Gwiazdy Śmierci może być super-zamek z super-działami. Historia działa nadal i opowiada dokładnie o tym samym. "Gwiezdne Wojny" nie są fantastyką naukową a jedynie posługują się estetyką fantastyki naukowej. W tej historii konflikt nie leży na linii człowiek-technologia, człowiek-nauka itd. Znajdziemy tu oczywiście masę różnych konfliktów (ojciec-syn, motyw przeznaczenia, prawdy, odwieczna walka dobra ze złem etc.), ale są one uniwersalne i mogą na równych prawach funkcjonować w niemal każdym literackim czy filmowym uniwersum.

Co natomiast z "Łowcą Androidów"? Tutaj główna oś konfliktu leży absolutnie na linii człowiek-maszyna, człowiek-nauka, człowiek-technologia. Jedno z głównych pytań "Blade Runnera" - co będzie wartością charakteryzującą człowieka w świecie, w którym nie jesteśmy w stanie odróżnić go od androida - nie mogło by funkcjonować w innym uniwersum. Estetyka futuryzmu jest tutaj niezbędna do poprowadzenia historii. Świat wykreowany w tym filmie jest światem, w którym zaistnienie takiego konfliktu jest nieuniknione.

Należało by sobie zadać teraz pytanie: co jest wartością decydującą o przynależności do fantastyki naukowej i czym ona różni się od fantasy? Czy zwykła estetyka futuryzmu wystarczy? Czy powinniśmy może jednak sięgnąć do fundamentów samej historii i znaleźć oś konfliktu? Wczoraj wieczorem szukając w internecie zagranicznych komentarzy a propos poruszanego tematu, ktoś na jakimś forum napisał, że powinno się stworzyć dla "Star Wars" kategorię "science-fantasy". Myślę, że to nawet rozsądne rozwiązanie, biorąc pod uwagę ilość filmów nie będących fantastyką naukową a jedynie posługujących się tą estetyką. Dla mnie "Gwiezdne Wojny" to czyste fantasy i nagminne używanie w tym wypadku nazwy "science-fiction" jest zupełnie nie na miejscu. Wiem jednak, że zdania będą bardzo podzielone.